Dat Antwerpen een wereldstad is, weten de Sinjoren maar al te goed. De stad trekt sinds jaar en dag bezoekers, reizigers en migranten van over de hele wereld aan. In 1871 bezocht de Engelse schrijfster Marie Louise de la Ramée, ook wel gekend onder het pseudoniem Ouida, de stad aan de Schelde. Zij werd er geïnspireerd tot het schrijven van een kerstverhaal over Nello en Patrasche dat in 1872 verscheen onder de titel A Dog of Flanders (een hond uit Vlaanderen). Het kerstverhaal, dat zich in Antwerpen afspeelt, is vandaag wereldberoemd. Bij ons is het minder bekend.

A Dog of Flanders vertelt het verhaal van de arme weesjongen Nello en de zwerfhond Patrasche. Nello woont bij zijn oude grootvader in Hoboken. Elke dag vervoert Nello met zijn grootvader verse melk van de boerderij naar de burgers in Antwerpen. Op een dag vinden ze langs de weg een mishandelde trekhond, Patrasche. Ze nemen het dier mee en verzorgen het tot het genezen is. Nello en Patrasche worden onafscheidelijk. Wanneer zijn grootvader oud en ziek wordt, neemt Nello de melkhandel over. Nello houdt van tekenen en bezoekt regelmatig de Antwerpse kathedraal waar hij hoopt een glimp te zien van de schilderijen van Rubens die er enkel tegen betaling kunnen worden bekeken. Nello is arm, maar gelukkig. Hij is ook nauw bevriend met de dochter van een lokale molenaar. Maar dan loopt alles mis. Nello’s grootvader overlijdt en wanneer de molen van de molenaar afbrandt, krijgt Nello de schuld. Niemand wil nog melk van hem kopen en hij wordt uit zijn boerderij gezet. Nadat hij verneemt dat hij een tekenwedstrijd verliest, waarop hij zijn laatste hoop had gevestigd, legt hij zich ten einde raad neer in de kathedraal voor de werken van Rubens. Het is kerstavond. Nello sterft van ontbering en onderkoeling met Patrasche in zijn armen, terwijl het maanlicht de kruisafneming van Christus belicht.

Het kerstverhaal van Nello en Patrasche wordt in de twintigste eeuw een klassieker in het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten. Het is de inspiratie voor vele films, TV-bewerkingen en stripverhalen. Maar nergens is het verhaal zo populair als in Japan. Daar wordt het onderwezen in de middelbare school en verscheen er in 1975 een animatieserie op basis van het verhaal dat de Japanse cultuur zeer sterk beïnvloedde. De laatste aflevering van de serie werd door maar liefst 33 miljoen (!) Japanners bekeken. Tot op vandaag is Antwerpen het hoogtepunt in het bezoek van veel Japanners in België. De kathedraal en andere prominente plaatsen uit het boek vormen vaste trekpleisters.

Het Japanse succes kan worden verklaard door het personage van Nello die enkele typische karakteristieken van de Japanse antiheld belichaamt: mislukking, oprechtheid en zelfopoffering. In de Japanse cultuur is het proces belangrijker dan het uiteindelijke resultaat. Een mislukking kan vanuit die benadering eervoller zijn dan succes. Nello die, ondanks zijn oprechte pogingen, faalt, kan dan ook op heel wat empathie rekenen.

Ondanks de grote internationale populariteit van A Dog of Flanders sloeg het verhaal nooit echt aan in België. Er verscheen in 1885 een Vlaamse versie van het boekje maar dit kende slechts een geringe verspreiding. Veel Belgen kennen het verhaal enkel van de Suske en Wiske strip ‘Het Dreigende Dinges’ uit 1985.

Wellicht is de geringe populariteit te wijten aan het feit dat het verhaal geen fraai beeld schetst van het negentiende-eeuwse Antwerpen en Vlaanderen. Lelijk en monotoon van landschap, met hardvochtige mensen die ondanks het katholicisme geen groot hart hebben voor hun medemens. Er was ook veel armoede en kinderarbeid.

A Dog of Flanders weerspiegelt het contrast tussen Ouida’s overtuigingen en het harde leven in het Vlaanderen van de late negentiende eeuw. Als dierenactiviste was ze ook sterk getroffen door de typische Vlaamse hondenkarren. Ouida deelde haar leven met twaalf honden die ze als kinderen vertroetelde. Naast het dierenleed stoorde ze zich ook aan het feit dat de schilderijen van Rubens niet door iedereen konden worden bewonderd. Het verhaal van Nello en Patrasche kan dan ook beschouwd worden als een aanklacht tegen de vermeende hypocrisie in de stad.

In latere bewerkingen van het verhaal, zoals de Japanse animatiereeks en de Hollywoodfilms, werden de Vlaamse taferelen vervangen door Hollandse melkkapjes, Amerikaanse kledingstijlen en diverse hondenrassen. Toeristen die vandaag in Antwerpen op zoek gaan naar de wereld van Nello en Patrasche komen dan ook bedrogen uit. Hoboken is ondertussen geen plattelandsdorp meer, maar deel van het verstedelijkte Antwerpen. In het stadsbeeld herinneren wel nog twee standbeelden aan Nello en Patrasche, één in Hoboken en één op de Handschoenmarkt voor de kathedraal. Vandaag kennen ook steeds meer Antwerpenaren het verhaal, al was het maar omwille van de buitenlandse toeristen die ernaar vragen. In het doodsoorzakenregister van 1871 is op de dagen rond Kerstmis alvast geen jongen zoals Nello te vinden… We hebben het nagekeken!

Lees meer:

• Dedeyne, Jonas & Deneckere, Mick. Waarom is de Engelse roman ‘A Dog of Flanders’ zo populair bij Japanners? (https://www.ikhebeenvraag.be/vraag/43712/Waarom-is-de-Engelse-roman-A-Dog-of-Flanders-zo-populair-bij-Japanners (geraadpleegd op 6 december 2021)).
• Geraghty, Lincoln. 2019. “Destination Antwerp! Fan Tourism and the Transcultural Heritage of A Dog of Flanders” Humanities 8, no. 2: 90. https://doi.org/10.3390/h8020090
• Van Broeck, A-M., De Gruyter, I. (2004). Japanese Tourists: Looking for a Dog and its Master in Flanders. In: Tourism and Literature: Travel, Imagination and Myth, (1-17). Presented at the Harrogate Tourism Conference, Harrogate, 22 Jul-26 Jul 2004(https://www.academia.edu/37162060/Japanese_Tourists_Looking_for_a_Dog_and_its_Master_in_Flanders).
• Van Dienderen, An & Volckaert, Didier, A dog of Flanders. Een nooit geziene kijk op Vlaanderen. Tielt: Lannoo, 2010.
• Vandersteen, Willy. De Dreigende Dinges, Suske en Wiske nr. 201, 1885.
• Volckaert, Didier & Van Dienderen, An. Patrasche, a Dog of Flanders – Made in Japan. Documentairefilm, België, 2007.