De doodsoorzakenregisters vormen een unieke bron voor het historisch onderzoek naar doodsoorzaken. Ze laten ons toe voor elk individu een doodsoorzaak op te zoeken. Maar waar kunnen we terecht als onze stad of gemeente geen doodsoorzakenregister bewaarde? Kunnen we in dat geval nog iets te weten komen over de doodsoorzaken van onze voorouders? Vorige maand plaatsten we de bron Mouvement de la population in de kijker. Die bron laat toe om per stad of gemeente een doorsnede te maken van de doodsoorzaken van de inwoners. Deze week duiken we in een andere bron waarin we informatie terugvinden over doodsoorzaken: slachtofferlijsten van epidemieën.
Sommige ziekenhuizen of gemeenteadministraties hielden lijsten bij van de slachtoffers van bepaalde epidemieën. In het stadsarchief van Brussel wordt bijvoorbeeld een lijst bewaard met de individuele slachtoffers van de cholera-epidemie van 1866. Die lijst toont ons niet alleen de namen van wie overleed aan cholera maar registreerde ook de leeftijd, de geboorteplaats, het beroep en het domicilieadres van de slachtoffers. Bovendien bevat de lijst gedetailleerde gegevens over het uur en de plaats van overlijden en de behandelende arts (zie figuur 1). De lijst werd opgesteld door de politie en is daarom in het politiearchief terug te vinden.
Een bron zoals deze laat ons toe in detail te onderzoeken wie wanneer overleed aan cholera. We kunnen de beweging van de ziekte doorheen de stad traceren en tot op het niveau van individuele huizen nagaan waar de slachtoffers vielen.
Dankzij deze bron weten we bijvoorbeeld dat in de Voermansgang (Impasse du Roulier) in Brussel tussen 13 en 29 juli 1866 niet minder dan 12 inwoners bezweken aan cholera. De gang was een typisch Brussels beluik en bestond uit 16 verhuurde huisjes. In 1866 woonden er 21 gezinnen met 76 personen. Het ging om dagloners, arbeiders en kinderen. De afbeelding toont het beluik in 1895 dat sinds 1866 nauwelijks wijzigingen had ondergaan. Achteraan rechts zien we twee gemeenschappelijke latrines. Helemaal links staan vrouwen aan een waterpomp. De rode pijlen duiden huizen aan waar dodelijke slachtoffers vielen.
Wij gingen zelf met deze bron aan de slag en maakten een filmpje waarin het verloop van de epidemie in de stad dag na dag te volgen valt. Bekijk het filmpje hier.
Ook in anderen archieven worden lijsten van slachtoffers van epidemieën bewaard. In het Antwerpse stadsarchief kunnen lijsten van cholerapatiënten worden geconsulteerd. Deze lijsten werden opgesteld door het Sint-Elisabethgasthuis. Ze bevatten niet enkel de overledenen maar ook de mensen die herstelden van de ziekte (Felixarchief, Lijst cholerapatiënten, BE SA 309122). Daarnaast zijn nog registers van patiënten aan te treffen in ziekenhuisarchieven, met vermelding van de aandoening of de doodsoorzaak. Sommige van deze lijsten bestrijken een lange periode en worden in stadsarchieven bewaard.
Nieuwsgierig of er ook voor jouw stad of gemeente een dergelijke lijst werd bewaard? Neem dan contact op met de lokale archiefdienst of het Rijksarchief. Deed je een interessante vondst? Dan horen wij het graag!
