We verwelkomen vol enthousiasme twee jonge onderzoekers bij S.O.S. Antwerpen! Lotte Van Attenhoven en Tom Hacha gaan allebei als doctoraatsstudent aan de slag met de data van S.O.S. Antwerpen. Ze zijn beiden verbonden aan de Universiteit Antwerpen en Universiteit Gent en worden begeleid door prof. Isabelle Devos (Universiteit Gent) en prof. Hilde Greefs (Universiteit Antwerpen). Lees verder om hen beter te leren kennen en te ontdekken waar zij zich precies op zullen richten.

Lotte Van Attenhoven

Lotte behaalde haar master in de geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen in 2022. Tijdens haar opleiding specialiseerde ze zich in migratiegeschiedenis tijdens de negentiende en twintigste eeuw. Na haar studies werkte ze als onderzoeker bij de Erfgoedcel Waasland, waar ze de naoorlogse migratiebewegingen tussen gemeenten in kaart bracht. Sinds november 2023 werkt ze als doctoraatsonderzoeker voor het S.O.S. Antwerpen project.

© Lotte Van Attenhoven

Haar onderzoek focust op de ruimtelijke factoren die sociale ongelijkheid in sterfte beïnvloedden in Antwerpen tijdens de negentiende en twintigste eeuw. Tijdens deze periode vonden er ingrijpende maatschappelijke veranderingen plaats in Antwerpen. De stad groeide uit van een kleine, eerder regionale textielstad naar een internationale havenstad en handelscentrum. De stad barstte uit haar voegen door bevolkingsgroei, mede gestuwd door regionale en internationale migratiebewegingen. Aanpassingen aan de stedelijke ruimte waren noodzakelijk. Nieuwe wijken kwamen tot stand, oude wijken en straten werden gesaneerd, de havengroei vereiste de totstandkoming van specifieke haveninfrastructuur, zoals dokken, maar bracht ook (vervuilende) industrie met zich mee. Heel diverse sociale groepen woonden er samen, en dat kon een impact hebben op de overlijdensrisico’s en levensverwachting.

De invloed van deze lange termijnevoluties zullen uitgebreid bestudeerd worden in Lottes onderzoek. Hoe beïnvloedde de sociaal-ruimtelijke organisatie van de stad de mortaliteit en de doodsoorzaken? Waren er significante verschillen op te sporen tussen diverse Antwerpse wijken? Welke ruimtelijke factoren hadden een invloed op de sterfte? Deze factoren kunnen heel divers zijn: van sanitaire voorzieningen (toegang tot riolering, de aanwezigheid van waterputten) tot de aanwezigheid van vervuilende industrieën of hinderlijke nijverheden; van demografische kenmerken van bepaalde wijken zoals bevolkingsdichtheid tot de aanwezigheid van bepaalde bevolkingsgroepen met een specifiek sociaal profiel, zoals arbeiders, armen, matrozen om er enkele te noemen.

De databank van S.O.S.  Antwerpen, aangelegd dankzij de inzet van vele vrijwilligers, bevat heel wat nuttige informatie om dit onderzoek te doen slagen. Zo is de koppeling van de doodsoorzakenregisters aan de overlijdensaktes van cruciaal belang. Hierdoor is het mogelijk om de invloed van woonplaats en geboorteplaats op bepaalde doodsoorzaken te onderzoeken, en de impact van allerhande ruimtelijke factoren op mortaliteit te achterhalen.

Tom Hacha

Tom behaalde in 2023 zijn master in de geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. Na meer dan zeven jaar geschiedenis gegeven te hebben in het secundair onderwijs, is hij sinds begin dit jaar werkzaam als doctoraatsonderzoeker. Een uitgelezen kans om zijn interesse in geschiedenis te combineren met de liefde voor zijn geboortestad!

© Tom Hacha

Zijn onderzoek concentreert zich op de impact van sociaaldemografische en sociaaleconomische factoren op  ongelijkheid in sterfte in Antwerpen tussen 1820 en 1939. Uitgebreid wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er in Westerse landen zoals België een verdubbeling was van de levensverwachting in deze periode, van ca. 40 jaar naar ca. 80 jaar. Dit ging gepaard met een verschuiving in het doodsoorzakenpatroon van infectieziekten zoals tuberculose, cholera, tyfus, enz. naar meer degeneratieve ziekten als kanker en hart- en vaatziekten. Het blijft echter onduidelijk wie het meest profiteerde van deze stijging in levensverwachting en hoe de veranderingen in het doodsoorzakenpatroon verschilden tussen sociale groepen.

Daarnaast onderging Antwerpen in deze periode ingrijpende veranderingen. De stad kende een sterke bevolkingsgroei, en transformeerde van een regionaal textielcentrum naar een internationale havenstad. Terzelfdertijd groeide het bewustzijn bij stedelijke ambtenaren, medische experts en stedenbouwkundigen over de gezondheidsrisico’s van overbevolkte steden, met name na de cholera-epidemie van 1866 en de bacteriologische revolutie aan het einde van de negentiende eeuw. Voor Antwerpen leidden deze ontwikkelingen tot een uitbreiding van het stedelijk grondgebied en het opzetten van stadsvernieuwings- en saneringsprojecten om gezondheidsrisico’s te beperken.

Op basis van de rijke databank waarover S.O.S. Antwerpen beschikt, zal Tom specifiek naar antwoorden zoeken op vragen als: Hoe beïnvloedden leeftijd, geslacht, sociaaleconomische status en godsdienst het sterfterisico en het doodsoorzakenpatroon van de bevolking en hoe evolueerde dat doorheen de negentiende en twintigste eeuw? Welk verband was er tussen de sociaaleconomische status, gemeten aan de hand van beroep en/of kadastraal inkomen, en de doodsoorzaken? Waren er doodsoorzaken die vooral armere groepen troffen en omgekeerd? En verschilde dat tussen mannen en vrouwen? Wanneer zien we de opkomst van hart- en vaatziekten en kanker, en welke sociale groepen werden er het eerst en het meest door getroffen? En waren er opmerkelijke verschillen in de sterfteleeftijd en doodsoorzaken van bijvoorbeeld Joden en Katholieken?

We wensen Lotte en Tom veel succes met hun onderzoek en kijken al nieuwsgierig uit naar hun bevindingen!