Om het doodsoorzakenregister consequent te kunnen invullen, maakte de Antwerpse stadsadministratie gebruik van de nomenclatuur die door de Belgische overheid was vastgelegd. Vanaf 1867 ging het om een gecodeerde lijst met 116 doodsoorzaken, gekoppeld aan een nummer. In elke nieuwsbrief lichten we een of meerdere doodsoorzaken uit die lijst toe. We starten met endocarditis en pericarditis (nr. 74 uit de lijst).
Tot de late negentiende eeuw stierven de meeste mensen aan besmettelijke infectieziekten zoals cholera en tuberculose, maar vanaf het begin van de twintigste eeuw was dat vooral als gevolg van ouderdomsgerelateerde ziekten zoals hart- en vaatziekten en kanker. Deze evolutie is in vaktermen gekend als de epidemiologische transitie.
We zien in het Antwerpse doodsoorzakenregister heel wat overlijdens veroorzaakt door hartziekten zoals endocarditis en pericarditis en vanaf de late negentiende eeuw ook door myocarditis. Endocarditis en pericarditis zijn ontstekingen van het hart die zowel chronisch als acuut kunnen zijn. Terwijl bij pericarditis de buitenwand van het hart (hartzakje) wordt aangetast, veroorzaakt endocarditis obstructies in de binnenwand van het hart (hartkleppen), waardoor de goede werking, namelijk het rondpompen van het bloed, wordt verstoord.
De symptomen (waaronder vermoeidheid, griepachtige klachten, kortademigheid, pijn in de borststreek) kunnen sterk verschillen naargelang de patiënt. De diagnosestelling was in het verleden niet evident gezien de beperkte medische kennis; gewoonlijk gebeurde dit door naar de ademhaling en het hart te luisteren en de polsdruk te meten. Volgens het medische woordenboek van Bouchut en Després uit 1875 kwamen deze ziekten vooral voor bij mannen en slechts zelden bij vrouwen. Wanneer de patiënt niet snel genoeg of juist gediagnosticeerd werd, was endocarditis meestal dodelijk. Ook vandaag is dit nog altijd een ernstige ziekte die zo snel mogelijk moet worden behandeld.
Vanaf de late negentiende eeuw verscheen ook de term myocarditis in het Antwerpse doodsoorzakenregister en in de loop van de twintigste eeuw gebeurde dat steeds vaker. Pericarditis, daarentegen, verdween vrijwel volledig. Endocarditis bleef gelijktijdig met myocarditis voorkomen, al daalde ook het aantal slachtoffers hiervan aanzienlijk. Myocarditis is een ontsteking van het weefsel van de hartspier. Vanaf de jaren 1930 raakte deze hartziekte meer bekend onder de bevolking, dankzij de pers. Zo wees Dr. Debaets, auteur van de column Volksgeneeskunde in de krant Het Nieuws van den Dag, in 1935 “onvoldoende voeding en slechte stofwisseling der geweefsels” als oorzaak aan. Bovendien kon de ziekte volgens hem enkel jongvolwassenen treffen wanneer die tekens vertoonden van “voorbarige sleet […] ten gevolge aan overwerk, verdriet, onstuimig leven.”
Vandaag weten we dat myocarditis op alle leeftijden kan voorkomen. De precieze oorzaak is vaak niet gekend, maar meestal ligt een (virus)infectie aan de oorsprong. Dokter Debaets stelde het volk gerust, want volgens hem was myocarditis “tusschen alle hartkwalen […] nog het best vatbaar voor beternis”. Nochtans zien we in het Antwerpse doodsoorzakenregister dat myocarditis begin de jaren 1930 tot de tien meest voorkomende doodsoorzaken behoort.
Verder lezen:
- Bouchut, E., en A. Després. Dictionnaire de médecine et de thérapeutique médicale et chirurgicale: comprenant le résumé de toute la médecine et de toute la chirurgie, les indications thérapeutiques de chaque maladie, la médecine opératoire, les accouchements, l’oculistique, l’odontechnie, l’électrisation, la matière médicale, les eaux minérales et un formulaire spécial pour chaque maladie. Germer Bailliere, 1875.
- Debaets, W., ‘Volksgeneeskunde: ontaarde en krachteloze hartspieren’, in: Het Nieuws van den Dag, 18 juni 1935.
- Pinkhof medisch woordenboek, 2020.
